Antik Yunan ideolojisinin kurucularından biri olan Sokrates, görüşleriyle günümüzde de kendisinden bahsedilen kıymetli bir isim.
Ahlak ideolojisinin kurucusu olarak kabul edilen Sokrates’in hayatının en besbelli olayı kanıları nedeniyle yargılanmasıdır. Platon’un Sokrates’in Savunması isimli yapıtından öğrendiğimiz kadarıyla Sokrates, kentin inançlarıyla karşıt düşmüş, onların rableri yerine diğer ilah koymaya kalkmıştır. Bu doğrultuda gençlerle sohbet yaparak onlara zehirli fikirlerini aktarmaya çalışmıştır. Sokrates bu suçlamalar ile yargılanır ve sonuçta vefata mahkum edilir. Lakin, Sokrates vefatını kimseye bırakmaz, hapishanede zehir içerek hayatına son verir.
FARKLI TARAFLARDAN MEVTİ ELE ALMAK
Sokrates’in mevtini çeşitli taraflarıyla ele alan ve tartışma konusu yapan eser hayli azdır. Daha çok Sokrates’ten aktarılan görüşler tartışılır. Emily Wilson, “Sokrates’in Ölümü- Kahraman, Hain, Geveze, Aziz” isimli kitabında Sokrates’in mevte uzanan tarafını çeşitli açılardan ele almakta.
Kitabın birinci kısmında, Sokrates’in felsefi öğretisi ele alınıyor. Sokrates’in inançlarının çağdaşları için neden o kadar tehlikeli göründüğü ve ideolojisinin bugün bizler için neden kıymetli olduğu sorgulanmakta, Atinalıların bu tuhaf radikal düşünürü mevte mahkûm etmek için ne üzere nedenleri ileri sürdüğü irdelenmekte. Wilson, bu kısımdaki incelemesi için:“Ancak Sokratesçi ideoloji çağdaş alımlar ortasında epey tartışmalı bir alandır. Burada Sokrates’in din, ahlak ve siyasete dair inançlarıyla ilgili yaptığı tezlerin birçoğunun yanı sıra antik kaynakların izafî bedeline ait değerlendirmem, alandaki uzmanlar ortasında üniversal bir uzlaşı sağlamayacaktır.” demekte. Muharrir bunun için öncelikli olarak birçok Atinalıyı alaylı bir lisanla eleştirmek ve karikatürize etmek için komik oyunlar yazan komedya şairi Aristophanes’in “Bulutlar” isimli oyunundan yola çıkar. “Aristophanes’in güldürüsü ‘Bulutlar’, yalnızca Sokrates’in öğretisini değil, birebir vakitte şaşırtan bir halde Sokrates’in mevtini de içeren literatürdeki birinci açıklamayı içerir. Komedyen yargılamadan yirmi yıl evvel kurgusal bir “Sokrates’in Ölümü” yaratmıştı. Platon daha sonra Aristophanes’in oyununun Sokrates’in fiilen suçlanmasında kıymetli bir etmen olduğunu öne sürmüştü. ‘Bulutlar’ bize, sıradan bir Atina yurttaşının neden Sokrates’in öldürülmesi gerektiğini düşünmüş olabileceğini çarpıcı bir açıklıkla gösterir.”
Bu kısımda muharrir, Sokrates’in mesleğinden ve dini görüşlerinden başlayarak yargılanmasına husus olan, suçlandığı “kentin ilahlarına hürmet duymamak, ibadet etmemek yahut tanımamak, yeni ilahlar getirmek ve gençleri yozlaştırmak” hususlarını teker teker ele alır. Sonraki kısımda , Sokrates’in davasının toplumsal bağlamına eğilmekte. Sokrates’in mevtini manalandırmak için çağının tarihini, dostlarını, ailesini, düşmanlarını ve onu sevenlerine değinmekte. Muharrire nazaran Sokrates’in vefatı yalnızca kanılarına bağlı değildir. Vefatında tanıdıklarının da rolü vardır. Kaynak konusunun ele alındığı üçüncü kısımda, Sokrates’le ilgili kaynaklardan yola çıkarak onun ne derece hakikat anlaşılabileceği irdelenmekte. Sokrates’in vefatının tarihi sürece yansıması, onun bu süreçlerle nasıl ilişkilendirildiği mevzu edilmekte.
Beşinci kısmında ise epeyce değişik bir benzeştirme yapmakta ve Sokrates’in mevti ile Hz. İsa’nın mevti ortasında benzerlikler aramakta. Muharrire nazaran Rönesans’ta Paganlık ile Hıristiyanlığın ahlaki bedelleri benzeştirilmiş.Son kısımda ise, muharrir öyküyü çağdaş ve postmodern vakitlere taşıyarak bu kıssaya duyulan çağdaş ilgiyi ele alarak, aydınlanma sonrası Sokrates’in vefatına ait algılarda esaslı bir değişim olduğunu öne sürmekte. Genel olarak değerlendirildiğinde; “Sokrates’in Ölümü” bu bahsin meraklıları için hayli çeşitlilik içeren, okunmaya kıymet, farklı bir kitap.