NURŞEN ÖZ ALDI
Çağımızın en kıymetli filozoflarından Taha Abdurrahman Dinin Ruhu isimli kitabında âlemleri birbirinden Alemdağ Escort Bayan ayıran paradigmaların aşılarak sonsuz varlık kozmosuna ulaşılmasını ve bu âlemlerin birbiriyle kaynaşması gerektiğini vurguluyor Her birimizi ilgilendiren insanın ontolojik bütünlüğünden ahlâka siyasetten sekülarizme din ve siyaset bağından İslâmcılığa pek çok Alemdağ Escort mevzuyu kendi üslubunca açık ve samimi bir biçimde irdeliyor Kİtap Pınar Yayınları ortasında Türk okuruyla buluştu Kitabın mütercimi Prof Dr Soner Gündüzöz ile Taha Abdurrahman ın fikir dünyasından yola çıkarak Escort Alemdağ Dinin Ruhu kitabını konuştuk
Taha Abdurrahman ın en değerli yapıtlarından Dinin Ruhu nu çeviri ettiniz Söyleşimize kitaptan evvel Taha Abdurrahman a dikkat çekerek başlamak istiyorum Onun çağdaş İslâm fikri içindeki pozisyonunu hakkında bilgi verir misiniz
Her şeyden evvel Taha Abdurrahman İslâm niyetinin önde gelen düşünürlerinden biridir Taha Abdurrahman ın Rabat ta başlayan üniversite tahsili Sorbonne üniversitesine kadar uzanır O ontoloji ve dilbilim ilgisi üzerinde ısrarla durmaktadır Tekrar bir ahlak felsefecisi olarak esas ilgi alanlarından biri argümantasyon teknikleridir Kuşkusuz onun hayatı bize Endülüs teki seleflerinin hayatını hatırlatır Taha Abdurrahman hem Batı medeniyetini epey düzgün tanımış hem de İslâm Medeniyetini özümsemiş bir kişidir Onun bana nazaran en çarpıcı istikameti ideoloji mantık dilbilim teoloji tasavvuf ve siyaset üzere mevzularda derinlikli fikir üretebilmesi ve bu alanları bütüncül bir bakışla ele alabilmesidir Bu prestijle o İslâm niyet geleneğini çok istikametli referans ağı ile analiz tenkit ve inşa etmektedir
SIKI BİR ELEŞTİRMENDİR
Taha Abdurrahman ın yapıtları lisanımıza oldukça geç çeviri edildi Onun hakkında yapılan çalışmalarda şunu fark ediyoruz Kendisi akademide bulunmasına karşın Fas ın entelektüel ortamında da 1990 lara kadar görmezden gelinmiş bir figür Bu çerçevede neler söylersiniz
Mağrip ve Endülüs âlimlerinin yazgısı biraz bu türlü Örneğin Makâsıd teorisinin günümüzde kendisi ile özdeşleştiği Şâtıbî nin yaşadığı periyotta tıpkı popülariteye sahip olduğu söylenemez Endülüs büyük bir medeniyet merkezidir lakin bölgede Ebû Abdullah eş Şûzî İbn Kasî İbnü l Mer e üzere tarihi şahsiyetlere yapılanları biliyoruz Taha Abdurrahman a 1990 lara kadar kendi coğrafyasında ilgisizliğin birkaç nedeni olabilir Öncelikle o ezber bozan biridir Ebû Nasr el Fârâbî ve İbn Rüşd üzere gelenekteki düşünürleri yöntemsel olarak eleştirmesinin yanında Faslı Muhammed Âbid el Câbirî ye de önemli tenkitler yöneltmektedir Sanırım bir üçüncü konu Abdurrahman ın tasavvufî eğilimleridir Onun Kâdiriye nin Bûdeşîşiyye kolu ile yakın bağı olduğu bilinmektedir
Müsaadenizle Dinin Ruhu kitabına gelmek istiyorum Bu kitabın Taha Abdurrahman külliyatı içindeki yeri nedir Emanet paradigması kavramı ne tabir ediyor Bu çerçevede filozofun burhan sultan ve vicdan halindeki üçlü tasnifi bize nasıl bir imkân sunuyor
Dinin Ruhu isimli kitabı Taha Abdurrahman ın geniş külliyatı içerisinde başta Dînü l Hayâ olmak üzere el Lisân ve l Mîzân Tecdîdü l Menhec Ahlâk Sorunsalı ve Amel Sorunsalı üzere Türkçeye çevrilmiş ve şimdi çevrilmemiş yapıtları ile bir bütünün kesimidir Bir farkla ki Taha Abdurrahman Dinin Ruhu nda bütüncül bir hukuk sosyolojisi siyaset stratejisi ve holistik bir paradigma inşasına beraberce girişmektedir Burada Abdurrahman burhan sultan iktidar ve vicdan kavramlarını insan gerçekliğinin birer bileşeni olarak Emanet paradigması ismini verdiği ahlâkî ve metafizik bir derinliğe bağlamaktadır Bu irtibat özgürlük akıl ve ruh üzere atıflarıyla fizikî ve metafiziksel ayırımı sıfırlayan bir perspektif inşa eder
ÇOK TARAFLI NİYET SİSTEMİ
Taha Abdurrahman ın kendine has bir terminolojisi var Kitabın sonuna oldukça kapsamlı bir lügatçe yer alıyor Sizin eklerinizle oldukça genişleyen bu lügatçenin değerini anlatabilir misiniz
Taha Abdurrahman gelenekteki terminolojiden yararlandığı üzere batılı kavramları da İslâmî bir neşve içerisinde yorumlamaktadır Tıpkı vakitte o yeni tabirler üretmektedir O kimi kitaplarında olduğu üzere Dinin Ruhu kitabının sonuna bir lügatçe eklemiştir Ne var ki bunlar çok sonludur ve geliştirilmeye muhtaçtır Biz onun külliyatı üzerinde yaptığımız bir tarama ile bilhassa Abdurrahman ın ahlâkî ve teo plotik birtakım tabirleriyle bu dağarcığı zenginleştirmeye çalıştık Bu biçimde terminoloji çalışmaları onun niyet sisteminin anlaşılmasına katkı niteliğindedir Ancak bu bahiste daha çok yolumuz var
Taha Abdurrahman la alakalı olarak akademik düzlemde çeşitli çalışmalar yapılıyor Onun hakkındaki inceleme ve araştırmaların ağırlaştığı alanlar neler
Taha Abdurrahman ile ilgili son devirlerde Batıda ve Arap dünyasında bir oldukça çalışma ortaya kondu Wael b Hallâk Abbâs Erhîle Hammû en Nakkârî İbrahim Meşrûh Abdulkadir Mellouk ve Muhammed Hashas üzere niceleri Türkiye de bildiğim kadarıyla Taha Abdurrahman ile ilgili tamamlanmış bir yüksek lisans tezi ve devam etmekte olan iki doktora tezi var Taha Abdurrahman a dair çalışmalar özellikle ahlâk siyaset ve medya teorileri konusunda ağırlaşıyor Bu alanlar genişletilmeli Nihayetinde o trans hümanizmden gen teknolojisine kuantum fiziğinden rasyonel mantığa ve sanat ontolojisine kadar her alanda yazıyor
Vahiy Kaynaklı Kozmik Bilginin Peşinde
Tartışmalara yol açan bir mevzuyla devam edelim istiyorum Taha Abdurrahman ı bir yerden hareketle konuştuğu yazdığı için Arap milliyetçisi biçiminde niteleyenler var Bu hususta ne düşünüyorsunuz
Katiyetle hayır Taha Abdurrahman ın sıkıntısı İslâm niyetinin ihyasıdır Onun öncelikli referans alanı dil akide ve bilgi çerçevesinde sonları çizilmiş İslâmî birikimdir Bu kümülatif bilgi Taha Abdurrahman ın deyişiyle referans bilgi ve transfer bilgiden oluşur Bilhassa Yunan ideolojisi Grek lisanı ve formel mantık anlayışı transfer bilgiyi temsil eder Transfer bilgi referans bilgiye tâbi olmak zorundadır Burada Arapçılık yok O sadece kaynağını vahiyden alan kozmik bilginin peşindedir Kendi tabiriyle küllânî yani bütüncül ve holistik bir niyet alanı oluşturan Taha Abdurrahman etnisite üzerinden niyet üretmez Taha Abdurrahman ın kavramsallaştırması ile insan Batının seküler niyet sistematiğinde olduğu üzere kesimci ve metafiziği dışlayıcı üniversal yapıya da mahkûm edilemez Abdurrahman insanı aslî amacından alıkoyan her türlü tahdide karşıdır Ona nazaran insan yeryüzünde sürünmeye mahkûm bir sürüngen değil göklerde özgürce uçan bir kuş olmaya daha layıktır
Filozofumuzun da atıf yaptığı Ricoeur ün çokça kullandığı soruyla devam edelim isterseniz Taha Abdurrahman nereden konuşuyor
Taha Abdurrahman a nazaran çağdaş dünyada müşterek bir ethostan sıyrılmayı öngören fikir modelleri ferdi özgürlükçülüğü ve kolektif uzlaşıyı temel alma argümanında olsa da paradoksa sürüklenmeye mahkûmdur Din kurucu kavramdır ve metafizik obskürantist güçlerle ilişkilendirilemez Ayrıyeten Taha Abdurrahman a nazaran İslâmî bilgi alanının ahlaktan ahlâkın imandan ve her birinin kendi dinamiklerinden ayrıştırılmaması gerekir Örneğin Muhammed Âbid el Câbirî İslâm fikrini beyan irfan ve burhan biçiminde ayrıştırarak bir kusura düşmüştür O Batı kültürünün çeşitli alanlarından üst yapı enstrümanlarını iktibas etmiş Jean Piaget nin yapılandırmacı yaklaşımından André Lalande ın ve Gaston Bachelard ın rasyonel epistemolojisinden ve Hegelci ve Marksist yapısalcılık ve tarih ideolojisinden yararlanmıştır Taha Abdurrahman transfer bilgiye karşı değildir Ama o geniş referans ağına sahip olmasına karşın referans bilgiyi transfer bilgiye tâbi kılma yanlışına düşmez
ENTELEKTÜEL İNŞASI VE YARARLANDIĞI KAYNAKLAR
Artık sizin için de değerli olan bir soru sormak istiyorum Gerek bu kitabında gerekse öbür çalışmalarında Taha Abdurrahman ın çağdaş filozofları yakından takip ettiği çabucak fark ediliyor Ayrıyeten hakkında yapılan incelemelerin bir kısmında Jürgen Habermas la da karşılaştırıldığı biliniyor Taha Abdurrahman ın entelektüel felsefi seyahatinde çağdaş filozofların oynadığı rol nedir
Taha Abdurrahman Jean Jacques Rousseau nun Toplum Teorisi Ludwig von Mises in Eylem Ontolojisi ve Praksiyoloji Teorisi Chantal Mouffe un Agonistik Müzakere Teorisi üzere toplumsal teorilerden yararlanmaktadır Ayrıyeten sosyolengüistik planda J L Austin ve J R Searle ün Sözedimleri üzere kuramlarından beslenmektedir Fakat o İslâmî referans bilgi bağlamında bunları tekrar inşa etmektedir Habermas ın İletişimsel Hareket Teorisi de Taha Abdurrahman ın yararlandığı teorilerdendir Abdurrahman Habermas ın tersine inançların ve pahaların evrenselleşebileceğine inanır
Çalışmalarında çok kapsayıcı bir din ve sekülarizm tarifi ve tartışması görüyoruz Sekülarizmle entelektüel düzlemde hesaplaşan filozofun bu bahse hasrettiği öteki bir çalışması daha var Sizin çevirisine başladığınız Sekülarizmin Sefaleti kitabında nasıl bir perspektifi var filozofun
Taha Abdurrahman modernitenin hayatın çeşitli alanlarından dini koparmasını dünyevileşme olarak anar O Dinin Ruhu kitabında siyasetin dinden ayrıştırılması formundaki dünyevileşme olgusunu merkeze alır Öbür pek çok kitabında bilginin dinden ayrıştırılmasını mevzu edinir Sekülarizmin Sefaleti nde ise ahlakın dinden ayrıştırılmasını yani dehrâniyye olgusunu inceler Ona nazaran son ayrıştırma başkalarından çok daha tehlikelidir Sekülarizmin Sefaleti Kant sonrası a teolojik bağlamda gelişmiş ahlak ideolojisine yönelik önemli tenkitler içermektedir Eser tıpkı vakitte Hıristiyan ahlâkından başlayarak seküler ahlâkın tenkidine Emile Durkheim in ve Friedrich Nietzsche nin görüşlerinin tenkidine kadar geniş bir tenkit yelpazesi sunmaktadır Kitapta Luc Ferry nin ve René Girard ın fikir dünyasından yansımalar dikkat çeker Modernite pahaların profanlaşması sekülarizm vefat korkusu ve arınma üzere konular kitabın odak noktasıdır
KAVRAM ÜRETEN BİR MUHARRİR
Son olarak Taha Abdurrahman ı daha yeterli anlamak için neler önerirsiniz
Taha Abdurrahman kavram üreten ve geniş referans ağına sahip bir müelliftir Bu onun zorluğu Lakin kendi kullandığı bir metaforla tabir edilecek olursa nihayetinde o fizikî âlem ve metafizik âlemi dokuma tezgâhındaki bir kilime benzetir Böylelikle o her iki âlemin birbirine kenetlendiğini söyler Fizikî âleme metafizik kıymet atfı despotizmi besler Yapılması gereken metafizik âlemin kıymetlerinin fizikî âleme aktarılması yani teşhîd olgusudur Bu varlık ve pahalar dünyasına bütüncül bakışı gerektirir Taha Abdurrahman okumalarında bu temel parametre dikkate alınmalıdır Onun yapıtları sahip olduğu geniş referans ağı da dikkate alındığında Türk okuru için entelektüel boyutta bilgi edinimi için bir eksen kabul edilmelidir