Etrafımızın ve uyarıcıların farkında olmak
Uzman Psikolog ve “Kahve Kokulu Defter” isimli kitabın müellifi İstek Yıldırım, dikkatin nörogelişimsel bir maharet olduğunu, her bireyde genetik ve gelişimsel olarak bulunan çevresel etmenlerin, ruhsal ve fizyolojik durumlardaki değişikliklerin bu beceriyi direkt etkilediğini vurguluyor.
“Çocuğum okurken biraz dikkat etsene” serzenişinizin altında, sizin uygun niyetli beklentinizin ve çocuğunuzun çabasının olmasına karşın ilerleme kaydedilemeyebilir. Bu türlü durumlarda ya sizin ve çocuğunuzun farkındalığını aşan nedenler var ve sizin, “biraz çabalasa yapacak, tembellik ediyor” saptamanız gerçeği yansıtmıyorsa?
Dikkat dağınıklığı ve dikkat eksikliği tıpkı şey midir?
Uzman Psikolog Dilek Yıldırım, dikkat eksikliği ve dikkat dağınıklığı tabirlerinin birbirlerine yakın görünseler de farklı kavram ve durumları tabir ettiklerini, farklı his ve davranışları kapsadıklarını belirtiyor.
Dikkat eksikliği: Çocukların tahsil hayatında yaşadıkları zahmetlerle kendini gösteren; toplumsal hayata da yansıyan problemlerle çocuğun hayatını etkileyen nörogelişimsel bir durumdur. Okulda sorunlara yol açabilir. Ödevlere başlanması ve bitirilmesi sorun olabilir. Sınıfta ve konutta derse odaklanmak güç olabilir. Meskende ve okulda verilen vazifeler tamamlanmayabilir. Toplumsal etkileşimde, bilhassa akranlarla davranış meseleleri yaşanabilir.
Dikkat eksikliğinin; Hiperaktivite (aşırı hareketlilik) ile birlikte görülme sıklığı yüksektir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun (DEHB) ise dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olmak üzere üç ana belirtisi vardır. En sık görülen tipinde bu üç belirti bir ortadadır. Hiperaktivitenin izlenmediği ve yalnızca dikkat eksikliğinin izlendiği tip ise dikkat eksikliği/bozukluğu (DEB) olarak isimlendirilmektedir. Dikkat Eksikliği/Bozukluğu (DEB) ise ailelerin, eğitimcilerin en sık olarak gözden kaçırdıkları dikkat sıkıntısıdır. Yani çocuğunuz düz duvara tırmanacak kadar hareketli olmasa da yahut istediği olmadığında kendini yerlere atmasa da bir dikkat sorunu yaşıyor ve bu nedenle bir türlü potansiyelini gösteremiyor olabilir.
Dikkat eksikliği, çok küçük yaşlardan itibaren gözlemlenebilir. Tedavi süreci dikkat dağınıklığına nazaran daha uzundur. Kişinin ve etrafındakilerin hayatını önemli oranda tesirler. Yalnızca odaklandığı ve yapmaya çalıştığı iş ve aksiyonlarda değil, başka günlük faaliyetlerde de zorluklar ve çeşitli sakarlıklar gözlemlenebilir. Dikkat eksikliğinde uzun vadeli hafıza sorunları ve unutkanlıklar, dikkat dağınıklığına oranla daha fazla görülür. Birebir yanlışlar ısrarla ve sık sık tekrarlanır. Bireyin aklı güya diğer yerdedir. Bildiği soruları yanlış yapar. Çok kolay süreç yanılgıları yapar. Soruları okumadan yanıtlar. Başladığı işi bitiremez. Eşyalarını daima unutur. Dersin başına bir türlü oturamaz. Detaylara dikkat etmez. Dikkatini müdafaada kasvet yaşar. Dinlemiyormuş üzere görünür. Verilen komutları izlemede zahmet çeker. Tertip sorunu yaşar. Ağır düşünme gerektiren işlerden kaçınır ya da bu işleri yapmaktan hoşlanmaz. Dikkati basitçe dağılır.
Çocuklarda dikkat eksikliğinin ipuçları
Yıldırım, çocuğunuzda dikkat eksikliği olabileceğine dair birtakım ipuçlarını şöyle sıralıyor.
Çocuğunuza; “oturma odasına gidip komodinin üst çekmecesindeki kırmızı kutuyu getirir misin?” dediğinizde üç sefer gidildikten sonra o kutu getirilebiliyorsa; seslendiğinizde sizi duymuyorsa; başının sınıfta değil de öteki diyarlarda olduğunu sık duyuyorsanız; imtihanlar verilen mühletten evvel hemencecik bitirilebiliyorsa; bu gün çalıştığı için öğrendiğini bildiğiniz bahis sonraki gün unutulabiliyorsa… Bunlar çok sık yaşanıyorsa sorunun yalnızca çocuğun kâfi uğraşı göstermediği için meydana geldiğini düşünebilir miyiz?
Dikkat dağınıklığına gelince: Bir vazifesi yerine getirirken ki bu zihinsel yahut eylemsel olabilir; dikkatini toplayamama, yapılan harekete konsantre olamama durumudur. İçekapanık; mizaç olarak fazla hareketi sevmeyen şahıslarda görülebilir. Dikkat dağınıklığı, anlık hisler ve his değişiklikleri sonucu ortaya çıkabilir. Yapılan işlerde anlık kusurlar gözlemlenirken, başka günlük etkinliklerde dikkat eksikliğinde olduğu kadar ağır kusurlar gözlemlenmez. Dikkat dağınıklığında, kısa periyodik hafıza sorunları daha fazla görülür. Aksiyonun tamamının bitirilmesinden çok, etapları ortasında bir dağınıklık ve karmaşa gözlenir.